Erken Yumurtalık Yetmezliği

Erken Yumurtalık Yetmezliği (Prematür Ovaryan Yetmezlik) Nedir, Erken Menopoz mu Demektir?

40 yaşından genç kadınlarda yumurtalık fonksiyonlarının azalması durumudur. Halk arasında erken menopoz da denmektedir ancak erken menopozdan faklı olarak erken yumurtalık yetmezliğinde, yumurtalık fonksiyonları biraz daha devam etmektedir.

Klinik olarak uzun seyredebildiği için ve geriye dönebilme ihtimali olduğu için son zamanlarda primer ovaryan yetersizlik veya prematür ovaryan disfonksiyon da denilmektedir.  40 yaşın altında %1 sıklıkla izlenmektedir. Erken menopoza benzer özellikler göstermektedir. Bu belirtiler;

• Adet düzensizlikleri veya düzenli adet gören hastanın bir anda adet görememeye başlaması yani sekonder amenore olabilir .
  (Adet düzensizlikleri ve yumurtalık fonksiyonları dalgalanmalar göstermektedir)
• Hiç adet olamama; primer amenore (beraberinde kısmi / parsiyel ergenlik gelişimi olabilir veya ergenlik bulgularında gelişme de gecikme olabilir)
• Gebe kalamama (infertilite, kısırlık) şikayeti
• Cinsel istekte azalma (seksüel disfonksiyon; orgazm, ağrı, uyarılma güçlükleri)

Östrojen hormonu eksikliğine bağlı bulgular olabilir. Bunlar; sıcak basması, uyku düzeninde ve ruh halinde bozulmalar, cinsel ilişki sırasında ağrı, vajinal kuruluk, mesane problemleri vs..

Erken Menopoz Tanısı Nasıl Konulmaktadır?

Doktorunuz tarafından hikayeniz alındıktan sonra, fizik muayene ve genital muyaenenin ardından birtakım tetkikler size uygulanması gerekmektedir. Ultrason ile yumurtalarınıza bakılıp ardından kan testleri ile yumurtalık rezerviniz değerlendirilmektedir. Bunun dışında tiroid, kan şekeri, böbrek üstü bezlerden üretilen hormonlar gibi birtakım ek testler istenecektir. 1 ay ara ile bakılan FSH düzeyini >30-40 mIU/mL ve düşük estradiol düzeyleri Prematür ovaryan yetmezlik için tanısaldır.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Tanısı Konulduktan Sonra Ne Yapılmalıdır?

Öncelikle altında yatan sebepler araştırılmalıdır. Doktorunuz tarafından bir takım kan testleri istenip, genetik inceleme açısından yönlendirilmeniz gerekmektedir. Bazı durumlarda osteoporoz riski açısından kemik yoğunluk ölçümü istenebilmektedir. Asıl şikayetiniz ne ise ardından bunun tedavisi planlanmalıdır. Erken tanı ile, tam olarak tükenmeden önce yumurtaların toplanıp oosit kriyoprezervasyonu (yumurta dondurma) seçeneğinin hastalara önerilmesi fertilite için ümit vericidir.

Gebe kalamama şikayeti ile başvuran hastada ise tüp bebek seçeneği hastaya sunulabilmektedir. En yüksek gebelik olasılığı yumurta bağışı (oosit donasyonu) ile mümkündür ancak birçok ülkede olduğu gibi Türkiye’de de yasal değildir.

Erken yumurtalık yetmezliği tanısı almak kadının ruhsal ve sosyal yaşamını önemli ölçüde etkilediği için psikolojik/psikiyatrik destek önemlidir. Özellikle üreme yeteneğinin kaybı kadında üzüntü, suçluluk duygusu, öfke, çaresizlik, kendine güven kaybı gibi hislere kapılmasına neden olabilmekte ve çevresiyle olan sosyal ilişkilerini de bozabilmektedir.

Cinsel disfonksiyon sorunu yaşayan kadınlar ise, hormon tedavisinden fayda görebilmektedir.

Erken Yumurtalık Yetmezliği veya Erken Menopoz Sebepleri Nelerdir?

%90’ın sebebi bilinmemekler beraber, sorumlu tutulan sebepler arasında;

• Genetik faktörler; X kromozomu ile ilişkili mutasyonlar; Turner sendromu, Frajil X gibi, otozomal kromozomlarla ilişkili bozukluklar; galaktozemi, BRCA 1 mutasyonu vs..
  Ailede erken menopoz olanlarda erken yumurtalık yetmezliği daha sık izlenmektedir.
• Çevresel faktörler; toksinler (kurşun, pestisitler, kimyasal endüstride kullanılan bileşikler, solventler), viral enfeksiyonlar (kabakulak, tüberküloz, varisella, CMV, HSV gibi)
• Sigara
• Kemoterapi, radyoterapi gibi tedaviler
• Cerrahi girişimler (yumurtalık ameliyatları, yumurtalığa giden kan akışını azaltan ameliyatlar)
• Pelvik cerrahi yumurtalara giden kan akımını azaltabilir. Rahim alma ameliyatlarında menopoz yaşının 3,7 yıl öne çekildiği çalışmalarda gösterilmiştir.
• Otoimmün hastalıklar (otoimmün tiroid hastalıkları (Hashimato tiroiditi), aderenal otoimmün hastalıkla otoimmün poliglandüler sendrom)), diyabet, paratioid hastalalıkları…

sebepler arasında yer almaktadır.

Erken Yumurtalık Yetmezliği Olan Kadınlar Gebe Kalabilir mi?

Yaklaşık dörtte birinde ara sıra yumurtlama gerçekleşebileceğinden %5-10’ u kendiliğinden gebe kalabilip doğum yapabilmektedir.

Erken Yumurtalık Yetmezliğinden Ne Zaman Şüphelenip Doktora Gitmeliyim?

En az 3-4 ay boyunca hiç adet olunmaması veya yılda 9 dan daha az adet olunması durumlarında prematür ovaryan yetmezlik açısından hastalar değerlendirilmelidir.

FSH Düzeyi >10 MIU/mL İken Erken Menopoza mı Girilmektedir?

Bu değerlerin üzerinde ise yani ovaryan yetmezlik tehditi altında olan hastada AMH, ultrasonda yumurta sayma denilen antral folikül havuzu incelenip buna göre ilerlemek gerekmektedir. Ancak hastaya menopoza girdin denilememekte veya hastanın menopoza ne zaman gireceği söylenilememektedir.

Erken Menopoz Olarak Halk Arasında Söylenen Erken Yumurtalık Yetmezliğinin Tedavi Nedir?

Hastaya multidisipliner bir şekilde yaklaşılmalı. Tedavi ise hastanın şikayeti ve bulgularına göre bireysel olarak yapılmalıdır.

Amacımız östrojen hormonu eksikliğine bağlı oluşan bulguları tedavi etmek, kemik erimesi ve kalp damar hastalıklarının oluşma ihtimalini azaltmak, ergenlerde eksik olan hormonları yerine koyarak sekonder cinsiyet özelliklerinin tamamlanmasını sağlamak ve menopoz yaşına kadar bu tedaviyi devam ettirmek olmalıdır. Çocuk istemi olan hastada ise buna göre tedavi uygulanmalıdır.

DHEA Tedavisi Yumurtalık Rezervimi Artırır mi?

Literatürde verilerin farklı olması ile birlikte DHEA tedavisi ile spontan yumurtlama ve gebelikler bildirilmekte ve yumurta uyarıcı ilaçlara yanıtın artışından bahsedilmektedir.

Erken Menopoza Giren Bir Kadında İleride Hangi Hastalık Riskleri Artmaktadır?

Kalp damar hastalıkları riski artmaktadır. (Birçok çalışmada östrojen eksikliğinin lipid profili, insülin direnci üzerine olumsuz etkileri olduğu gösterilmiştir, ayrıca damarlarda plak gelişimini artırdığından bahsedilmektedir. Östrojen tedavisi bu riski azaltmaktadır.)

Kemik erimesi (osteoporoz) riski artmaktadır. (Östrojen kullanmanın kırık riskini azalttığı birçok çalışmada gösterilmiştir)

Erken Menopozda Kullanılan Östrojen Tedavisi Meme Kanseri Yapar mı?

Erken menopoza giren kadınlarda, meme kanseri riskinin, normal adet gören kadınlardaki riskten daha fazla risk olması durumu netlik kazanmamıştır. Mamografi ile erken taramaya gerek duyulmamaktadır. Ancak doktorunuz meme muayeneniz sonrasında size takipleriniz açısından bir plan sunacaktır.